Gần đây có một thuật ngữ tâm lý học được
mọi người chú ý: Nghe hết mình. Để hiểu thấu người thứ hai, rất cần phải huy
động toàn bộ sự chú ý, sự nhạy cảm, trí thông minh và hiểu biết của mình vào
việc nghe. Năng lực thấu hiểu người khác và hiểu rõ bản thân mình là hai thứ có
liên quan mật thiết với nhau. Khi cái này lấn át cái kia, cái thứ hai sẽ được
bổ sung.
Nhà văn Nga vĩ đại Lev Tolxtoi đã từng
khuyến khích mọi người tận dụng một cách có ý thức sự phụ thuộc lẫn nhau này
khi ông viết: “Sống giữa mọi người, bạn đừng quên những gì bạn đã nhận thức
được trong cảnh cô đơn. Trong cô đơn, bạn hãy nghĩ đến điều bạn đã nhận thức
được khi tiếp xúc với mọi người”. Cho nên để hiểu người khác thấu đáo hơn, cần
phải nhớ lại tình huống từ chính kinh nghiệm bản thân khi chúng ta cảm thấy
mình được những người khác hiểu rõ, hay nói chính xác hơn: Khi chúng ta được
người thứ hai hiểu mình. Bởi vì sự hiểu biết thấu đáo nhất chỉ có thể xuất hiện
trong mối quan hệ giữa hai cá nhân, giữa Tôi và Bạn. Bởi vì chỉ khi đó sự tập trung
trọn vẹn của người này dành cho người kia mới có thể diễn ra, sự chú ý cao nhất
của một người dành cho người thứ hai khi ở đỉnh cao mới cho phép nhận ra toàn
bộ sự thật về người đó, bất kể sự thật đó liên quan đến cái gì. Và đó là điều
kiện tiên quyết cho dù điều kiện đó rất khó đáp ứng.
Ở một trong số những cuốn sách của mình,
tác giả Stephen Covey đã viết rằng chúng ta phải trải qua một số nợ tháng để
học đọc và học viết, một số năm tháng để học đọc và học viết, một số năm tháng
học để học nói. Nhưng chẳng ai dạy chúng ta phải nghe như thế nào. Kết quả là
chúng ta thường chỉ nghe để hiều mỗi nội dung nghe được. Hay nói cách khác,
chúng ta lọc lấy những gì chúng ta nghe thông qua lý lịch bản thân mình - tức
là chúng ta đánh giá hay phân tích mọi cái phù hợp với quan điểm của mình để từ
khoảng cách đó chúng ta đưa ra ý kiến và đưa ra lời khuyên nhủ. Mà nói chung
quan sát của chúng ta, nhận thức của chúng ta và sự hiểu biết của chúng ta về
cái địa hạt có tên là người thứ hai kia thường xuyên bị bó gọn trong cái chân
trời của bạn thân chúng ta. Và cũng nói chung chúng ta chỉ hay tập trung vào
chuyện làm thế nào để người khác hiểu rõ chúng ta, cho nên chúng ta đành cố
gắng chủ yếu vào việc truyền đạt ý mình, thể hiện ý mình bằng suy nghĩ từ trước
khi người thứ hai nói hết câu.
Vậy chúng ta phải làm gì để khắc phục
những hạn chế do tính ích kỷ bẩm sinh tạo ra? ông Covey đã nói đến sự lắng nghe
mang tính chia sẻ và nguyên tắc: “Bạn hãy cố gắng thấu hiểu người khác để sau
đó bạn được người thứ hai thấu hiểu mình”. Dành sự ưu tiên cho việc thấu hiểu
người thứ hai sẽ tạo những điều kiện tốt cho việc lắng nghe mang tính chia sẻ -
tức là đặt sang một bên thế giới của mình để bước vào thế giới của người thứ
hai, với mục đích nhận thức rõ và thấu hiểu nó, không cần áp dụng cách đo đếm
của mình. Hạt nhân của sự chia sẻ là cộng đồng tình cảm. Đây chính là địa điểm
để tất cả chúng ta gặp nhau và nhận ra nhau. Chúng ta có thể suy nghĩ khác
nhau, có những niềm tin, kinh nghiệm và mục tiêu khác nhau, nhưng chúng ta trải
nghiệm nỗi đau, nỗi tức giận, niềm vui, tình yêu, sự xấu hổ, sự xúc phạm hay
nỗi sợ hãi như nhau. Nếu đi sâu được vào tâm hồn, tình cảm của người thứ hai,
chúng ta nhận ra trong con người đó chính bản thân mình và chúng ta sẽ tìm ra
được sợi chỉ của sự hiểu biết nối hai người lại, ngay cả trong những hoàn cảnh
rất khó khăn. Sự chia sẻ không nhất thiết phải là sự thừa nhận. Nó đi theo
hướng tiếp nhận cách nhìn, cách nghĩ, cách cảm nhận của người thứ hai - để hiểu
thấu người đó hơn.
Nó cho phép thấu hiểu cho dù có sự phân
chia hoặc cảnh báo trước.
Lắng nghe mang tính chia sẻ, thậm chí
trong trường hợp chúng ta đặt giả thiết rằng chúng ta có đủ khả năng làm việc
này, đó vẫn là một việc làm đây khó khăn và cái khó khăn diễn ra hàng ngày, ít
nhất xuất phát từ lý do là có quá nhiều những tác động gây cản trở việc tập
trung chú ý cao độ. Nhưng nó đặc biệt khó còn bởi vì sự chú ý kia trước hết
liên quan đến bản thân chúng ta - nó đòi hỏi một sự nỗ lực có ý thức để làm
trong sạch cái không gian mang tính tâm lý học, để có thể tiếp nhận cái mà
người thứ hai nói một cách hết mình. Cố gắng đó có nghĩa ít nhất là ở phần đầu
câu chuyện, là chúng ta, người nghe, phải biết kiềm chế những phản ứng quá sớm,
những phản ứng đã trở thành cố tật của mình. Để có thể trả lời một cách phù hợp
điều đang xảy ra ở trong lòng con người thứ hai kia, trước hết chúng ta cần
phải đặt mình vào tổng thể tình cảnh của người đó để thấy được toàn bộ sự phức
tạp của vấn đề, để “nghe rõ” những tình cảm thường là ẩn giấu rất kỹ trong anh
ta. Lắng nghe mang tính chia sẻ cũng đòi hỏi thể hiện sự tôn trọng thông qua
việc bảo đảm những điều kiện thuận lợi cho các cuộc chuyện trò, những điều kiện
cho phép người đối thoại tách mình khỏi môi trường xung quanh và giữ lại những
gì phục vụ cho việc dành trọn vẹn sự chú ý của người đối thoại. Cũng cần phải
khái quát đặc điểm tình hình, trong đó chúng ta cảm thấy mình được người khác
thấu hiểu, bởi vì điều này cho phép chúng ta tỉnh táo đầu óc để đừng bắt người
thân của mình phải chịu cái mà bản thân chúng ta cũng cảm thấy khó chịu.
Tiếp
§
Phần đầu
Nguồn
§
TS. Nguyễn Chí Thuật, Tạp chí Tri Thức Trẻ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét